Jedna slobodna vlastitost

Kant tvrdi da naša svest o vlastitom postojanju počiva na čistom Ja mislim (slično Dekartovom cogitu), pre, nezavisno od  svakog opažanja, dok nam je vlastita suština  nedostupna. [...]

U sintetičkom praosnovnom jedinstvu apercepcije ja sam svestan sebe ne kao pojave, niti stvari po sebi, već sam svestan samo toga da postojim. Ova predstava jeste mišljenje a ne opažanje“.^[1]

Kakva je veza čistog Ja mislim, i onog “ja jesam“?[2] I kako uopšte  znam da jesam, postojim, bez ikakvog sadržaja opažaja?[3]

Sa druge strane, šta bi uopšte značilo, suštinski znati sebe, svoje Ja? Da li takvo nešto kao što je suština nas samih, uopšte pripada hipotetičkom saznanju!?

Zašto bi, uopšte, naša suština  bila neko suštinsko znanje, koje treba da nas shvati, obuhvati mislima, pojmovima, izrazi rečima? Svako znanje pretpostavlja nešto poznato. Tako se nepoznate, nejasne stvari  objašnjavaju time što se svode na jasne, poznate.

Koja su to nesumnjiva saznanja, potpuno pouzdane istine, samoočigledne stvari? Postoji li takva znanja, takve stvari? Ili sva znanja, pa čak i prvi samoočigledni principi, pretpostavljaju neko starije znanje, gde se jedna  stvar objašnjava drugom, a ova opet trećom... i tako u beskraj.

Opet, kada se pita: šta je čovek, tu se traži da se  sa nekim potpuno poznatim ili više jasnim pojmom, stvarju, bićem, objasni potpuno “nepoznat“, ili “manje jasan“, pojam čoveka?! Da se po po nekom je–da izjednačenju pojmova u hipotetičkom sudu između subjekta i predikata, odgovori na to pitanje!

Ono što se pri tome zaboravlja da je ta veza pojmova pojavnog saznanja moguća samo iz nas samih – jedne samoočigledne Ja=Ja iste vlastitosti!

To saznanje nas samih ima čak jednu dodatnu nemogućnost. Saznavalac je mnogo pre onaj ko saznaje nego ono što saznaje – uvek će biti jedan „korak“ iza!

Doduše, Kant i ne pokušava da sazna našu suštinu, prvostepenog sintetičkog saznavaoca, nego svojom transcendentalnom, kritičkom metodom samo razjašnjava  naše (drugostepene) saznajne moći za utemeljenje naučnog saznanja u granicama iskustva.

Sama težnja da se saznavalac objasni, razjasni, sazna, bliže odredi njegova prvostepena forma–sadržaj drugostepenim formama  razuma, uma, čula, ili trećestepenim sadržajima opažanja, potire prvostepeno jedinstvo forme–sadržaja, starije, svakako, od drugostepenih formi i trećestepenih sadržaja i jednom unapred nemogućom postavkom, prvostepenog predsaznajnog, nadsaznajnog saznavaoca svodi na njegove drugostepene forme ili trećestepene sadržaje; objašnjava iz njih, izvodi iz njih! Ili se, u krajnjem slučaju, do nužno pojavnog saznavaoca, dolazi tek subjektivno–objektivnim jedinstvom prazne forme i slepe sadržine!

Ipak, ni  spontanitet svesti, kao ni prazne forme–slepi sadržaji u njihovom jedinstvu u iskustvu ne mogu se izjednačiti sa samim saznavaocem.

Već je pokazano da je samoizvesnost čisto  logičkog Ja, jedne svesti, jednosvesnosti, utemeljena u čistoj volji, jednovoljnosti. Da je naše samoočigledno bivstovanje pre svih drugostepenih formi ili trećestepenih sadržaja, utemeljeno u sintetičkoj osnovi  voljnog Ja, jednoj istoj vlastitosti. Da volja poseduje svoj razum,  logiku, svest o sebi i  svome telu, a ne razum, logika volju! I da se samo iz jedne samoočigledne nadopžajne, nadsaznajne iste vlastitosti, čistog voljnog Ja=Ja, ima utemeljenje postojanosti postojanja pre svakog pojma i svakog opažaja!  Inače bi se i za potvrdu  iste vlastitosti, kao za neko unutrašnje iskustvo, tražilo spoljašnje iskustvo! U svakom slučaju,  samoizvesnost logičkog Ja mnogo je teže zasnovati bez spoljašnjeg iskustva, nego voljnog Ja.

Samoočigledna čista volja, jedna ista vlastitost, kao suštinska forma istovetna sa suštinskim sadržajem, jedino stoji pre podeljenosti forme i sadržaja, i sjedinjuje sve saznajne forme i sve saznajne sadržaje. Utemeljuje ne samo naše odlučivanje, delovanje, nego i spontano mišljenje, suđenje.

Iz činjenice, što se ne može videti viđenje, čuti čujenje, govoriti govorenje, niti se izjednačiti sa bilo kojim, kakvim konkretnim slikama, zvucima,  rečima, niti svesti na njih, ne može se zbog toga tvrditi da oni ne postoje! Ili, što se ni volja, ni svest ne mogu opaziti ili pojmiti, izjednačiti sa svojim konkretnim odlukama, postupcima mislima,  sudovima, niti svesti na njih, ne može se nikako  tvrditi da  volja i svest ne postoje!

 

Čula, razum, um i jedna slobodna vlastitost

 

Sa pokušajima da se logikom, razumom, umom, uopšte pojavnim saznanjem teorijskog uma dokaže slobodna volja sve se okreće suprotno od onoga kako bi trebalo, jer se i opažajnost opažaja, razumnost razuma, umnost uma i logičnosti logike može utemeljiti samo iz supstancijalne volje i jedine samoizvesne slobodne vlastitosti.

Iako Kant, nasuprot opštih i nužnih sudova saznanja  transcendentalnog pojavnog uma, u praktično umu postulira suštinsku slobodnu volju, ne samo da bez slobodne vlastitosti opšta volja zakonodavnog uma nije ni volja, ni slobodna, nema utemeljenje za odlučnost odluke ili delatnost dela, nego bez nje nema utemeljenje ni opažajnost opažaja,  ni razumnost razuma, umnost uma, ni logičnost logike  ni saznatljivost saznanja, ni istinitost istine…!

Zapravo, pre svakog dokazivanja ovog, onog treba utemeljiti samo dokazivanje, dokaz. Etimološki, očito, očigledno, do očiju, do oka, dokaz, pred oči, predočiti…  Svakako da se jedna ista vlastitost ne može  nikako dokazivati, dovesti do oka, pred oči, videti, čulno predočiti.

Ipak, kako se uopšte vidi? To „očigledno“ viđenje pojedinačnog, posebnog ovog, onog nečeg (da bi uopšte znalo šta to vidi, čuje, dodiruje, miriše, kuša) mora, po Platonu, pretpostaviti za unutrašnji vid znanja svega sa svih strana jedne iste istine nadsaznajnu ideju dobra. Pored toga traži i pre svake druge izcvesnosti jednu nadsaznajnu, nadopažajnu samoizvesnu vlastitost.

 To jest, sasvim obrnuto, od Kantove transcendentalnog Ja mislim, ne samo da se nadmislena, nadopažajna, nadsaznajna najizvesnija Ja=Ja vlastitost podrazumeva za svako do oka, dokazivanje, pred oči, predočavanje nego i za samu (svaku) opažajnost opažaja, razumnost razuma, umnost uma,  logičnost logike i istinitost istine… I zato jedino može biti ona sintetički najstarija subjektivnost koja se podrazumeva za svu objektivnost!

Po Kritici čistog uma izgleda da razum, logika, opštelogičko, samosvesno Ja mislim, sudim,  poseduje empiričko Ja – našu istu vlastitost. Međutim, tek se u Kritici praktičnog uma zapravo vidi da Kant teorijski um postavlja ispod praktičnog uma i kritički razum ispod samokritičke čiste volje!  

Ipak, on ne ide dotle da tvrdi razum, kao i bilo koji drugi saznajni  organ na kraju pripada suštinskoj volje i jednoj slobodnoj vlastitosti. Međutim, sasvim je očigledno da bez slobodne vlastitosti  suštinskog praktičnog uma, ni razum, ni logika, ni logički zakoni saznajno-pojavnog uma nemaju jedinstvo, utemeljenje. U stvari, čist opažaj, čist  razum, čisto logičko Ja, bez voljnog Ja,  jedne iste vlastitosti ne znače ništa!

Kao što naša   čula pripadaju nama samima,  čistoj volji i jednoj istoj vlastitosti, a ne razumu, opštelogičkom Ja, tako i razum,  opštelogičko Ja, pripada nama samima, čistoj volji i jednoj istoj vlastitosti.

Ako već Kant na čistoj volji i  imanentnim idejama Boga, slobode i besmrtnosti duše, svoj praktični um utemeljuje noumenalno, a ne kao teorijski, na praznim formama razuma, čula u granicama iskustva – fenomenalno  i samokritični, praktični um, metafizikom čiste volje postavlja ispred kritičke osnove razuma, teorijskog, pojavnog uma (što svedoči njegova Metafizika morala) onda se čista volja,  kao ono prvostepeno, suštinski čisto mora od početka do kraja podrazumevati u i osnovi čiste čulnosti, čistog razuma, čistog uma! Kao najstarija sintetička osnova pretpostaviti u opažajnosti opažaja, razumnosti razuma,  umnosti uma, logičnosti logike, saznatljivosti saznanja i istinitosti istine.