Kritika moći suđenja i prvo izdanje Kritike čistog uma

Autor: Tomislav Novaković

 

U drugom izdanju Kritike čistog uma [1]  uobrazilja je podvedena pod razum, a po postavkama prvog izdanja Kritike čistog uma,  transcendentalna sinteza uobrazilje je najstarije sintetičko jedinstvo iz koga se na jednu stranu odvajaju čist razum a na drugu čist opažaj! [...]princip nužnog jedinstva čiste  (produktivne) sinteze uobrazilje jeste pre apercepcije osnov mogućnosti svega saznanja, naročito iskustva....[...] transcendentalno jedinstvo sinteze uobrazilje predstavlja čistu formu svega mogućeg saznanja... pomoću nje se moraju predstaviti a priori svi mogući predmeti mogućeg iskustva.“[2]

Međutim, Kant je kasnije uvideo da je ta shvatanje uobrazilje, kao osnovne saznajne moći protivurečno sa svim osnovnim načelima Kritike čistog uma i u drugom izdanju transcendentalnu  uobrazilju shvatio samo kao prvo dejstvo razuma na čistu čulnost, koje omogućava sva ostala  njegova dejstva.

Ako bi uobrazilja, kao u prvom izdanju ostala osnovna sintetička moć, ispred razuma i čulnosti (što  potencira Hajdegera), tada bi pojava bila ispred suštine, privid ispred istine, ujedno sa istinom, koji se nikada ne bi mogao od nje odvojiti, pa bio čak i i sam čovek, njegovo samosvesno Ja bilo samo pojava,  uobrazilja (kako misli Buda).

I mada je iz tog shvatanja uobrazilje  u prvom izdanju Kritike čistog uma moguće utemeljenje Kritike moći suđenja, nije nikako moguće ono, naspram sve pojavnosti saznajno-teorijskog uma, mnogo bitnije utemeljenje Kritike praktičnog uma!

Po drugom izdanju Kritike čistog uma, bilo kakva intelektualna uobrazilja između razuma i čulnosti za opšte i nužne sudove apriori  u granicama iskustva, uopšte bilo kakav saznajni ili umetnički spoljašnji ili unutrašnji pojavni kosmos naučnika ili umetnika moguć je samo po transcendentalnoj konstituciji praznih pojmova i slepih opažaja, dok se u Kritici praktičnog uma ona suštinska „uobrazilja“ prvostepenog praktično-moralnog uma (duhovna vizija imanentnih ideja Boga, slobode i besmrtnosti duše) nadsaznajnog, nadopažajnog mikrokosmos duše čoveka, potvrđuje suštinskim  praktično-moralniom umećem;  najviše jedinstvom čiste: misli, reči, odluke i dela u slobodnoj volji svakog čoveka ili naroda!

Postavka uobrzilje kao osnovne moći (kao što je data u prvom izdanju), ispred razuma (transcendentalne apercepcije) i opažaja, ne samo da razum (samosvest,), kao i opažaj svodi na uobrazilju, ili izmiče  oslonac transcendentalno-kritičkom utemeljenju čistog razuma, čistog opažaju,  nego čak i samom čistom: Ja mislim, sudim, određujem, dajem pravila, sintetišem, spajam, praosnovi samosvesti (samoizvesnosti sopstvenog  postojanja), samoidentitetu (Ja=Ja)! Tu mogućnost plodnog jedinstva između pojma i opažaja, forme i sadržine, pojave i suštine će kasnije potencirati Hajdeger i svojoj metafizici konačnosti. [3]

Takvo rešenje ne oduzima samo oslonac  njegovom okretu pojavnog uma transcendentalne subjektivnosti (čiste čulnosti, razuma, uma) u osnovi slepih sadržaja (sve objektivnosti), nego i oslonac onom suštinskom okretu u duši čoveka, nadsaznajne, nadopažajne čiste volje praktično–moralnog uma, i njegovih noumenalnih ideja: Boga, slobode i besmrtnosti duše, kao prvostepnoj suštini čoveka, ljudskog roda.

To jest, nije isto kada po najstarijem transcendentalno, jedinstvu sinteze uobrazilje ode u drugi plan  čisto, prazno Ja mislim, bez ikakvih sadržaja, ili čisto prazno opažanje prostora i vremena bez ikakvih sadržaja, za transcendentalnu sintezu teorijskog uma u okviru  iskustva  i kada u području slobode iznad svakog iskustva ode u drugi plan  (izgubi oslonac) samoočigledna slobodna volja (bez ikakvog sadržaja),  koja je na delu dobra, pravednosti u najvišem jedinstvu čiste misli, reči, odluke i dela istovremeno najviša forma–sadržina  praktično–moralnog uma

To jest, to postavljanje najstarijeg sintetičkog jedinstva  uobrazilje, po osnovi prvog izdanja Kritike čistog uma, ispred transcendentalne apercepcije (za osnovi čistog razuma i čistog opažaja), s kojim su moguće postavke Kritike moći suđenja, ne samo da tako umetnost postavlja  ispred teorijske filozofije (teorijskog uma, sve nauke), nego i ispred sve praktične filozofije (praktičnog uma, religije, prava, politike), sve praktične filozofije. Time se ne gubi oslonac transcendentalno-kritičko utemeljenje praznih formi–slepih sadržaja, sintetička praosnova čiste subjektivnosti pre sve objektivnosti (čistog razuma i čistog opažaja) za utemeljenje nauke, nego i i onaj mnogo bitniji oslonac čiste volje i zakonodavne slobode (u osloncu pravnog sistema) i prvostepenog praktičnog umeća!  Prirodna nauka gubi oslonac matematike,  politika oslonac etike,  pravo oslonac moralnog zakona, a religija osnovu religioznih zapovesti i vraća prvostepenom maštom  mitologiji, paganstvu.

Zato  je uobrazilja između razuma i čulnosti, kao transcendentalna, apriorna, bez ikakvog sadržaja u drugom izdanju Kritike čistog uma  samo prvo dejstvo čistog razuma  na čistu čulnost,  dok je svaka druga uobrazilja, svakako sa sadržajima, između razuma i empiričkih (čula) opažaja aposteriorna,  asocijativna, reproduktivna.

 

 

---

[1] „Najviša istina i vrsnost ... umetničkih dela ne sastoji se u pukom slaganju s stvorom ili stvorenim uzorom, nego u tome da se čini kao da je proizveo duh same prirode. U njemu se, dakle, objavljuje delatnost koja sama više nije stvorena, nego u kojoj se vjeruje da se vidi stvoritelja.“ (Friedrich  Wilhelm Joseph Schelling, Minhenska propedeutika, Demetra, Zagreb, 1993, str 96). Tačno je, zapravo,  da taj „apsolutnom“ idelitetu religije, filozofije, umetnosti, ili  najviši subjektivitet–objektivitet „Boga–prirode–čoveka“, samo potvrđuje našu ljudska subjektivnost. To jest, ne potvrđuje čak ni apsolutno jedinstvo prirode, a kamoli stvarajući duh (apsolutnu volju i stvarajuću slobodu) Boga!

[2]„Imanuel Kant, Kritika čistog uma, BIGZ, Beograd, 1976. str. 521.  

[3] Svakako, Hajdageru je posebno bitno, da nasuprot transcendentalno-kritičkog utemeljenja prazne forme–slepe sadržine Kantovog teorijskog uma, ili  u čiste volji  i zakonodavne slobode kao najviše forme–sadržine praktičnog uma, svoju  vremenitu metafiziku konačnosti  pojavno–suštinskog supstancijalnog egzistencijalnog utemelji iz najvišeg jedinstva uobrazilje. On tvrdi da se tek iz transcendentalne sinteze uobrazilje razumeva aprehenzivna sinteza u čistom opažaju i  kognitivna sinteza čistog razuma u pojmu. „Ali iz osobenog 'syintetičkog' karaktera čistog opažaja ne sledi pripadnost čistog opažaja sintezi razuma, nego tumačenje 'sintetičkog ' karaktera pokazuje da je poreklo čistog opažaja u transcendentalnoj uobrazilji. Razrešenje transcendentalne estetike u logici je, međutim, još čudnije kada se pokaže da je specifični predmet transcendentalne logike, čisto mišljenje isto tako ukorenjeno u transcendentalnoj uobrazilji“. (Martin Hajdeger, Kant i problem metafizike, Mladost, Beograd, 1979, str. 97-98). „Na temelju čovekove konačnosti bivstva u istini istovremeno je i bivstvo u neistini. Neistina pripada unutrašnjosti strukture tubivstva. Verujem da sam tek ovde našao temelje u kome je Kantov metafizilčki 'privid'  metafizički zasnovan“. Isto  str. 166, dodatak, Davoska diskusija.